Historia PSC
Sztuka polskich operatorów filmowych, zaliczana do najwybitniejszych osiągnięć światowego kina artystycznego, wyrastała w klimacie współpracy reżysera z operatorem. Zaplecze intelektualne obok wrażliwości plastycznej oraz wiedza o dramaturgii pozwalają operatorowi wnosić do filmu własną wizję świata: dynamiczną i nieobojętną. Znajomość tajników pracy reżysera i zrozumienie jego intencji nadają tej wizji sens. W ten sposób można się zbliżyć do ideału, w którym utwór na ekranie potrafi nas wzruszyć i przekonać.
– prof. Mieczysław Lewandowski
Początek
Powojenny rozwój i ogromne sukcesy polskiej kinematografii były nierozerwalnie związane z bliską współpracą operatorów z reżyserami. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, która weszła w życie dnia 4 lutego 1994 roku, była dla środowiska autorów zdjęć zupełnym zaskoczeniem. Artykuł 69 w rażący sposób pomijał operatora obrazu jako jednego ze współtwórców dzieła filmowego, sprowadzając tym samym jego rolę do biegłego technicznie wykonawcy poleceń reżysera
21 marca 1994 roku w Warszawie odbyło się spotkanie autorów zdjęć. W jego wyniku postanowiono założyć Stowarzyszenie Twórców Obrazu Filmu Fabularnego (Polish Society of Cinematographers). W skład komitetu założycielskiego weszli: Witold Adamek, Paweł Edelman, Sławomir Idziak, Andrzej J. Jaroszewicz, Zdzisław Kaczmarek, Grzegorz Kędzierski, Maciej Kijowski, Dariusz Kuc, Jacek Petrycki, Krzysztof Ptak, Artur Reinhart, Wiesław Rutowicz, Piotr Sobociński, Witold Sobociński, Jerzy Wójcik i Wiesław Zdort.
Celami Stowarzyszenia od samego początku były przede wszystkim: reprezentowanie interesów autorów zdjęć filmowych (w szczególności przez ochronę praw autorskich), zapewnienie wszechstronnych warunków rozwoju zawodowego i podnoszenia kwalifikacji jego członków, wspieranie inicjatyw zmierzających do rozwoju sztuki filmowej, a także popularyzacja zagadnień związanych ze sztuką operatorską.
Zaznaczanie obecności
Pierwszym Przewodniczącym Stowarzyszenia był Jerzy Wójcik. 20 listopada 1994 roku ze względów zdrowotnych musiał zrezygnować z pełnionej przez siebie funkcji. Na nowego Przewodniczącego wybrano Sławomira Idziaka, zaś Jerzy Wójcik został Przewodniczącym Honorowym. W tym czasie działania Stowarzyszenia skupiały się przede wszystkim na doprowadzeniu do zmiany obowiązujących norm prawnych i uznaniu praw autorskich operatorów obrazu.
W 1998 roku Przewodniczącym PSC został Andrzej J. Jaroszewicz. Członkowie Stowarzyszenia dążyli do tego, aby zaznaczać swoją obecność w mediach i nagłaśniać problem autorstwa, a także uświadamiać opinii publicznej twórczy i kreatywny wkład autorów zdjęć do filmów. W wyniku tych dążeń podczas VI Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych Camerimage odbyły się sympozja „Obraz filmowy – dzieło artysty” oraz „Prawa autorskie twórców obrazu w Europie”. Również podczas Camerimage ’98 Andrzej J. Jaroszewicz rozpoczął wśród przedstawicieli środowiska filmowego zbieranie podpisów pod deklaracją poparcia dla starań Stowarzyszenia.
Treść poparcia powstała przy współudziale prof. Mieczysława Lewandowskiego. Oto jego fragmenty:
Film jako utwór złożony z obrazów i dźwięków, muzyki i słowa, powstaje tylko i wyłącznie dzięki wysiłkowi twórczemu wielu indywidualności, współpracujących pod kierunkiem reżysera. […] Sztuka obrazu filmowego (ang. cinematography) w dosłownym tłumaczeniu oznacza pisanie światłem w ruchu i określa obraz nie tylko w sensie wizualnym. Obraz filmowy […] wnika głęboko w strukturę dzieła filmowego i jest z tym dziełem nierozerwalnie związany. Pozostaje jednak zawsze jako wyraźny element stworzony odrębnym talentem […].
Poparcie podpisało 344 przedstawicieli środowiska filmowego – m. in. scenarzyści, reżyserzy, aktorzy, producenci i krytycy filmowi. Oprócz tego wybitni twórcy, wśród których byli m.in. Andrzej Wajda, Jerzy Hoffman, Krzysztof Piesiewicz czy Michał Lorenc, napisali indywidualne ekspertyzy, mówiące o twórczym charakterze pracy operatora i jego kreatywnym wkładzie w wizualizację dzieła.
W wyniku wieloletnich starań Stowarzyszenia i jego członków Senat Rzeczypospolitej Polskiej podczas posiedzenia w dniu 11 maja 2000 roku wprowadził poprawki do tekstu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W wyniku tej zmiany operatorzy obrazu zyskali status współtwórców dzieła filmowego, a co za tym idzie – prawo do tantiem. Ten wielki sukces był jednak tylko początkiem trudnych rozmów dotyczących podziału tantiem, który odzwierciedlałby faktyczny wkład twórczy poszczególnych grup zawodowych w dzieło filmowe. Analizy i negocjacje trwają do dzisiaj.
Życie w czasach rewolucji
W 2011 roku powołano nowy Zarząd Stowarzyszenia, którego Przewodniczącym został Dariusz Kuc. Od tego czasu PSC poza ochroną praw autorskich autorów zdjęć, pragnęło również w większym zakresie uczestniczyć w przedsięwzięciach o charakterze społecznym i edukacyjnym. W wyniku błyskawicznie dokonujących się zmian technologicznych związanych z nową, cyfrową rzeczywistością następuje pewnego rodzaju rewolucja. Przekształcenia te w dużej mierze dotyczą zawodu operatora filmowego. Celem działalności Stowarzyszenia jest zachowanie przez autora zdjęć prestiżu zawodowego i artystycznego. Środkiem ku temu ma być udział Stowarzyszenia w kształtowaniu wrażliwości wizualnej widza, propagowanie twórczości filmowej, która łączy wysokie walory treściowe, intelektualne i estetyczne, a także wspieranie rozwoju świadomości nowych narzędzi, które wpływają na zmiany języka filmowego.
W październiku 2012 roku Przewodniczącym PSC został Jerzy Zieliński, autor zdjęć o międzynarodowej renomie. Ten wybór pozwoli Stowarzyszeniu kontynuować działania, mające na celu zacieśnienie współpracy z IMAGO oraz stowarzyszeniami operatorskimi z całego świata. Wymiana doświadczeń i wiedzy, a także wzajemne oddziaływanie różnych osobowości oraz artystycznych postaw są szansą na zachowanie prestiżu zawodowego autorów zdjęć filmowych w obliczu technologicznej rewolucji i zmian w procesie produkcji.
W grudniu 2012 roku polska nazwa PSC zmieniła się na Stowarzyszenie Autorów Zdjęć Filmowych.
Wśród kilkudziesięciu członków PSC znajdują się laureaci nagród wielu festiwali, wykładowcy szkół filmowych i wyższych uczelni artystycznych. Stowarzyszenie Autorów Zdjęć Filmowych zrzesza artystów, którzy reprezentują najwyższy światowy poziom zawodu operatora i mogą pochwalić się wspaniałym dorobkiem filmowym.
